Het oplichterssyndroom

1 op de 5 ondernemers geeft toe te lijden aan het oplichterssyndroom. En jij ?

Heb jij ook de indruk dat je je successen niet verdient ? Dat je je omgeving bedriegt ? Of dat je jezelf voortdurend onderwaardeert en geen zelfvertrouwen hebt ? Als je op al deze vragen 'ja' hebt geantwoord, dan lijd je misschien wel aan het oplichterssyndroom. Maar wees gerust, je bent lang niet de enige...

Een stemmetje op je schouder

Je kent het wel, dat stemmetje op je schouder dat je voortdurend kritiek geeft en je om drie uur's nachts wakker maakt om je eraan te herinneren dat je daarstraks in de bioscoop 'voor u ook' zei tegen de dame aan het loket die je een leuke filmavond wenste. Die stemmetjes zijn soms zo luid dat ze ons verlammen en ons verhinderen om onze doelen te bereiken. Zo ga je jezelf onderschatten en steek je jezelf stokken in de wielen.

Ontkenning van je persoonlijke verwezenlijkingen

Het oplichterssyndroom gaat echter nog een stuk verder dan jezelf onderschatten alleen. Mensen die met dat syndroom te maken krijgen, zien zichzelf als bedriegers en voelen de constante dreiging om ontmaskerd te worden. Ze durven bijvoorbeeld niet solliciteren voor een bepaalde functie of durven niet starten met een project omdat ze denken dat ze er niet genoeg over weten.

Mensen met het oplichterssyndroom denken dat ze hun successen niet verdienen en tegen anderen liegen over hun waarde en competenties. Zo lijkt het alsof ze hun successen te danken hebben aan externe gebeurtenissen, terwijl ze hun mislukkingen wel volledig aan hun eigen gebrek aan competenties wijten.

Een typische houding bij mensen met het oplichterssyndroom is dat ze voortdurend vinden dat ze te weinig geschoold zijn. Ze besteden dus het grootste deel van hun tijd aan opleidingen en studies en hopen zo hun gebrek aan vertrouwen in hun eigen competenties te compenseren. Herken je je hierin ? Dan is het misschien de hoogste tijd om de balans op te maken van je competenties... en ervoor te gaan !

70% van de mensen krijgt één keer in zijn leven te maken met het oplichterssyndroom

Mensen met het oplichterssyndroom denken vaak dat ze in alle omstandigheden perfect moeten zijn en stellen zichzelf onmogelijke doelen. Dat maakt hen zeer kritisch tegenover zichzelf wanneer ze die doelen niet bereiken.

Ze maken zich grote zorgen over hun fouten, zijn altijd ontevreden over hun realisaties en vinden hun successen onbelangrijk. Een fout kan op die manier enorme proporties aannemen en bepalend zijn voor het beeld dat ze van zichzelf hebben.

Perfectionisme is dan ook een van hun voornaamste eigenschappen. Toch is er een groot verschil tussen een oplichter en een perfectionist. Perfectionisten zullen hun fouten niet toegeven: ze willen altijd perfect blijven. Oplichters zijn daarentegen heel open in de manier waarop ze zichzelf zien en zullen openlijk communiceren over hun gevoel van onvolmaaktheid. En dat is maar goed ook! Want hoe meer je erover praat, hoe beter je je gaat voelen.

Komen uitstelgedrag en overijverig gedrag jou bekend voor ?

Wacht jij ook soms tot de laatste minuut om aan een taak te beginnen ? Of net het omgekeerde : je gaat ziek naar het werk voor een taak die niet zo heel veel inspanningen vergt ?

Je geest probeert op die manier zo goed en zo kwaad als het gaat om te gaan met de druk om niet tegen de situatie opgewassen te zijn. Hij gaat op zoek naar strategieën om te vermijden dat de oplichter die hij denkt te zijn niet wordt ontmaskerd. Er zijn doorgaans twee manieren om te reageren :

Uitstelgedrag of 'underdoing' : Je stelt je werk uit tot de laatste minuut of levert slechts half werk af en je bereidt een perfect excuus voor. Als het dan verkeerd gaat, ligt dat niet aan je gebrek aan competenties maar eenvoudigweg aan het feit dat je niets hebt gedaan. Die techniek werkt zowel om jezelf gerust te stellen als om te vermijden dat je gezichtsverlies lijdt ten opzichte van iemand anders.
Overijverig gedrag of 'overdoing' : Je werkt urenlang aan een taak waar je eigenlijk maar een paar minuten voor nodig had. Ook op die manier komt het oplichterssyndroom tot uiting. Je hebt je succes dan niet te danken aan je competenties maar wel aan het feit dat je drie keer zo hard hebt gewerkt dan normaal. Je ziet werk niet als een competentie maar gewoon als een strategie om je niet te laten ontmaskeren.

Cultuur en opvoeding aan de basis

Maar waar komt die neiging om onszelf voortdurend te onderschatten vandaan ? In onze Franstalige cultuur heerst een grote tegenstelling. Enerzijds hebben we de neiging om mislukkingen te zien als iets vernederends en negatiefs, waardoor we echt bang zijn om te mislukken. Anderzijds wordt ook succes vaak als iets slechts gezien. In de Franstalige wereld zien we dus dat we het moeilijk hebben om onszelf naar waarde te schatten en iets goeds uit onze mislukkingen te halen. Bovendien heerst in België een zeer sterke neiging tot bescheidenheid... En dat levert ons zelden iets positiefs op.

Kortom, ondernemer worden in dergelijke omstandigheden vloeit vaak voort uit een persoonlijke uitdaging. Maar dat is heus geen ramp. In de Angelsaksische cultuur worden mislukkingen gezien als een manier om te verbeteren en successen worden er zonder enig complex toegejuicht. Dus waarom zouden wij niet zo'n mentaliteitsverandering kunnen doormaken ?

Ook onze opvoeding en onze gezinssituatie spelen een belangrijke rol in ons zelfvertrouwen en de manier waarop we onszelf positioneren. Afhankelijk van de opvoeding die je kreeg van je ouders en hun eisenpakket, zul je meer of minder de neiging hebben om jezelf minder waard te achten en aan jezelf te twijfelen. Vinden je ouders zich minderwaardig en twijfelen ze aan zichzelf? Dan is het mogelijk dat je dat ook zult doen.

De gezinssituatie en de opvoeding kan een impact hebben op de waarden en de manier waarop wordt omgegaan met successen kan een invloed hebben op de manier waarop een kind omgaat met zijn eigen successen en mislukkingen. En het goede nieuws ? Dit is gelukkig niet voor altijd zo.

7 tips om je zelfvertrouwen een boost te geven en komaf te maken met het oplichterssyndroom

Analyseer je omgeving en je familiegeschiedenis : Ja, je familiegeschiedenis is soms zwaar. Maar zodra je dat beseft, kun je er afstand van nemen en aan jezelf werken om de invloed ervan te beperken. Laat je omringen door mensen die je helpen je doelen te bepalen en je ondersteunen bij je inspanningen.
Luister naar de stemmetjes op je schouder... maar niet te veel ! Die stemmetjes zijn er om je te helpen en jezelf opnieuw in vraag te stellen. Ze trekken aan de alarmbel wanneer je moet verbeteren of grote inspanningen moet leveren, maar ze zijn niet altijd de beste raadgevers. Probeer jezelf beter te leren kennen en je echte competenties te identificeren. Zo kun je achterhalen welke stemmetjes nuttig zijn en welke je beter het zwijgen oplegt.
Erken je angsten : Toegeven dat je bang bent om te mislukken, om niet op de juiste plaats te zitten of niet de juiste competenties te hebben, betekent dat je je angsten erkent.
Doe toegevingen voor jezelf : Perfectie bestaat niet en jij gaat die ook niet uitvinden. Misschien droom jij wel van de Mount Everest en daar is ook niets mis mee. Maar als je nog nooit over een kleine helling bent geklommen, hoe kun je dan verwachten dat je meteen ook die hoge berg over kunt ? Verlies je dromen niet uit het oog, maar leg jezelf kleinere doelen op.
Ga voor SMART-doelstellingen : SMART staat voor Specifiek (duidelijk, eenduidig en begrijpelijk), Meetbaar (je doelstelling moet kwantificeerbaar zijn: wat wil je bereiken, in hoeveel tijd en met welke middelen ?), Acceptabel (motiverend, uitdagend, zie het ook niet te klein !), Realistisch (plan je doel goed zodat het haalbaar is) en Tijdsgebonden (deadlines, tussentijdse deadlines ... 'zo snel mogelijk' telt niet !).
Aanvaard complimenten : Want ja hoor, soms doe je het echt goed ! Niet omdat Venus en Mars goed staan, maar gewoon omdat je de juiste competenties hebt. Aanvaard het positieve beeld dat anderen van jou hebben.
Wees niet bang om hulp te vragen : Sla je in paniek en voel je dat je goede oude verdedigingsmechanisme weer in werking treedt (overdoing en underdoing, weet je nog ?), durf dan hulp te vragen. Misschien heb je iemand nodig die je kleinere doelen kan geven of die je gerust kan stellen. Je laten omringen door mensen bij wie je je vertrouwd voelt en die zelf ook doelen nastreven, kan je in een productieve sfeer brengen.

Bronnen :

Fabienne Baise (trainer en life coach)
Sébastien Lucu (coach en trainer emotionele intelligentie)
"The Impostor Phenomenon" par Jaruwan Sakulku en James Alexander